Η λεηλασία των μνημείων της Ακρόπολης από τον λόρδο Έλγιν για εμάς τους Έλληνες είναι και θα είναι πάντα μία ανοικτή πληγή και για κάθε πολιτισμένο άνθρωπο της γης μια άδικη και αποτρόπαια πράξη. Μία άδικη πράξη ενός εκπροσώπου του αγγλικού στέμματος εις βάρος της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός ένδοξου και υπερήφανου έθνους, που ακόμα και μέσα από το σκοτάδι της δουλείας δεν έπαψε ποτέ να διδάσκει την Ευρώπη, Τέχνη και Πολιτισμό. Πριν όμως αρχίσω να εξιστορώ τα φοβερά γεγονότα που έλαβαν χώρα την εποχή εκείνη, θεωρώ ότι θα ήταν πολύ χρήσιμο να προσπαθήσω να σας δώσω μια συνοπτική εικόνα της ιστορίας του Βράχου της Ακρόπολης και να κάνω μια σύντομη περιγραφή των μνημείων που κτίσθηκαν εκεί πριν και μετά την κατασκευή του Παρθενώνα.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πήγες και τα αρχαιολογικά ευρήματα που υπάρχουν, ο Βράχος τις Ακρόπολης άρχισε να κατοικείται το 4000 με 3500 π.Χ. Όπως παρατηρούμε στην μακέτα του Μανόλη Κορρέ, οι άνθρωποι της εποχής εκείνης κατοικούσαν σε πήλινες καλύβες. Ασχολούνταν με την γεωργία, την κτηνοτροφία και το κυνήγι και όπως βλέπουμε στην μακέτα, άρχισαν να κατασκευάζουν με πέτρες τα πρώτα οχυρά για να προστατεύονται από εχθρικές επιδρομές. Καθώς περνούσαν τα χρόνια και οι αιώνες και φθάνουμε στο 1500 π.Χ. στην κορυφή του Βράχου παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού με αποτέλεσμα να επεκταθεί ο οικισμός στις πλαγιές τις Ακρόπολης και στους γύρω λόφους όπου υπήρχαν και άφθονες σπηλιές. Την εποχή εκείνη οικοδομείται και το πρώτο κτήριο στην Ακρόπολη για την κατοικία του άρχοντα που πιθανολογείται να ήταν ο μυθικός Θησέας. Το κτήριο αυτό τον 7° αιώνα π.Χ. μετατρέπεται σε ναό για την λατρεία της Αθηνάς. Είναι ο Αρχαίος Ναός ή Αρχαίος Νεώς, ο οποίος, μετά από πολλές τροποποιήσεις και αφού εμπλουτίστηκε με περίτεχνα αρχιτεκτονικά στοιχεία, το 525π.Χ. έλαβε την τελική του μορφή. Όμως το 480π.Χ. οι Πέρσες, που πριν δέκα χρόνια είχαν ηττηθεί στον Μαραθώνα, καταλαμβάνουν την Αθήνα και επιφέρουν μεγάλες καταστροφές στην Ακρόπολη κατεδαφίζοντας και τον «Αρχαίο Νεώ», τα θεμέλια του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα μπροστά από τις Καρυάτιδες του Ερεχθείου. Αρχιτεκτονικά μέλη των αετωμάτων αυτού του ναού φυλάσσονται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, ενώ άλλα στοιχεία όπως τρίγλυφα, μετώπες και γείσα, είναι εντοιχισμένα στο Βόρειο Τείχος, το γνωστό ως Θεμιστόκλειο Τείχος. Στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης φυλάσσονται και πάρα πολλά αξιόλογα αγάλματα του 6ου αιώνα π.Χ. όπως οι πανέμορφες και παγκοσμίως γνωστές ΚΟΡΕΣ.
Στην θέση του σημερινού Παρθενώνα υπάρχουν ευρήματα από τρεις αρχαιότερους ναούς. Ο πρώτος Παρθενώνας γνωστός ως ο Πρωταρχικός Παρθενώνας κτίσθηκε το 600 περίπου π.Χ. Σπόνδυλοι των κιόνων και δωρικά κιονόκρανα από πωρόλιθο βρίσκονται διάσπαρτα στον περιβάλλοντα χώρο του Βράχου και τμήματα των αετωμάτων με γλυπτικές συνθέσεις φυλάσσονται στο Νέο Μουσείο Ακρόπολης. Ο ναός αυτός ήταν πολύ μικρότερος του Παρθενώνα και διατηρήθηκε 80 χρόνια περίπου. Γύρω στο 500 π. Χ. την εποχή του Κλεισθένη, λίγα χρόνια μετά την ίδρυση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, κατασκευάσθηκε στον ίδιο χώρο ένα τεράστιο συμπαγές βάθρο με σκοπό να ανεγερθεί εκεί ένας νέος κολοσσιαίος ναός· Τμήματα αυτού του βάθρου είναι ορατά και σήμερα, σε κάποια σημεία δε εξέχουν κατά πολύ από τα θεμέλια του Παρθενώνα Σύμφωνα με πολλούς μελετητές ο ναός αυτός θεωρείται ο δεύτερος Παρθενώνας. Οι εργασίες όμως αυτού του κολοσσιαίου κτίσματος διακόπηκαν νωρίς, γιατί άρχισε να εμφανίζεται ο Περσικός κίνδυνος. Μετά την μάχη του Μαραθώνα το 490π.Χ. οι Αθηναίοι θέλοντας να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους στην προστάτιδα της πόλης την θεά Αθηνά για την μεγάλη τους νίκη κατά των μυριάδων Περσών, άρχισαν να χτίζουν ένα καινούριο ναό στην ίδια θέση χρησιμοποιώντας ένα μεγάλο τμήμα του βάθρου που αναφερθήκαμε προηγουμένως. Στον καινούργιο ναό, που είναι και αυτός δωρικού ρυθμού, χρησιμοποιείται για πρώτη φορά μάρμαρο από την Πεντέλη, ενώ όλοι οι προηγούμενοι ναοί ήταν κτισμένοι με πωρόλιθο. Αυτός είναι ο 3ος Παρθενώνας, ή, όπως συχνά αναφέρεται, ως Προπαρθενώνας. Και αυτός όμως ο ναός δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, γιατί κατά την οικοδόμηση του καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480π.Χ. μαζί με τον Αρχαίο Ναό ή Αρχαίο Νεώ και άλλα Ιερά της Ακρόπολης. Ημίεργοι μαρμάρινοι σπόνδυλοι των κιόνων του Προπαρθενώνα βρίσκονται διάσπαρτοι στον χώρο της Ακρόπολης. Πολλοί από αυτούς έχουν ενσωματωθεί στο βόρειο τείχος πίσω από Ερέχθειο, άλλοι δε σπόνδυλοι και πολλά άλλα μάρμαρα χρησιμοποιήθηκαν στην ανέγερση του 4ου Παρθενώνα του Περικλή, όπως θα δούμε στην συνέχεια.
Σ’ αυτό το σημείο θα μου επιτρέψετε να κάνω μία παρένθεση και να μεταφερθούμε στον Μαραθώνα, όπου οι Αθηναίοι το 485π.Χ. περίπου, λίγα χρόνια μετά την μάχη έστησαν το Τρόπαιον της Νίκης στον χώρο αυτό σαν ανάμνηση του σημαντικού αυτού γεγονότος. Πρόκειται για έναν κίονα ιωνικού ρυθμού ύψους δέκα μέτρων, του οποίου το αρχαίο κιονόκρανο και τμήματα του κορμού βρίσκονται στο Μουσείο του Μαραθώνα. Η αναφορά μου σε αυτό το μνημείο γίνεται, πρώτον επειδή συνδέεται με τα ιστορικά γεγονότα εκείνης της εποχής και δεύτερον για να σας πληροφορήσω ότι στα Ολυμπιακά έργα του 2004 συμπεριλήφθηκε και η ανακατασκευή αυτού του ιστορικού μνημείου σε μελέτη του Μανόλη Κορρέ, το οποίο φιλοτεχνήθηκε εδώ στην Μακεδονία στα καλλιτεχνικά μας εργαστήρια στο Καβαλάρι της Θεσσαλονίκης. Πριν στηθεί στον αρχαιολογικό χώρο του Μαραθώνα, έγινε η δοκιμαστική τοποθέτηση του στον χώρο μας και το επισκέφτηκαν 13 σχολεία του νομού Θεσσαλονίκης όπου 1500 μαθητές και πολλοί εκπαιδευτικοί είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν για τον τρόπο κατασκευής του έργου, να το περιεργαστούν και να αγγίξουν το ιωνικό κιονόκρανο. Θα ήθελα επί πλέον να σας πληροφορήσω ότι η συμμετοχή μιας καλλιτεχνικής επιχείρησης μαρμάρου της Μακεδονίας στις αναστηλώσεις των κυριοτέρων μνημείων της χώρας μας, όπως στον Παρθενώνα, στα Προπύλαια, στην Αρχαία Ολυμπία, στους Φιλίππους, στην Πέλλα, στην Κέα και σε πολλά άλλα, αποδεικνύει ότι η Μακεδονία όπως στην αρχαιότητα συμπορεύονταν πολιτιστικά με την υπόλοιπη Ελλάδα, έτσι και σήμερα συμβάλλει στην συντήρηση των μνημείων μας και στην διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Επιστρέφουμε όμως και πάλι στην Ακρόπολη, όπου 30 χρόνια περίπου μετά την καταστροφή του 3ου Παρθενώνα επάνω στα ίδια θεμέλια άρχισε να κτίζεται ο 4ος Παρθενώνας του Περικλή. Ο Περικλής ήταν ένας άξιος πολιτικός και μία πνευματική φυσιογνωμία σπάνιας εμβέλειας. Αφού κατόρθωσε να εξασφαλίσει μακροχρόνια ανακωχή με τους Πέρσες και αφού εδραίωσε την Δημοκρατία και την ευημερία στον λαό του, έπεισε τις συμμαχικές πόλεις των Ελλήνων ότι έπρεπε να κτιστεί ένας μεγαλοπρεπής ναός αφιερωμένος στην θεά Αθηνά.
Επέλεξε τους πιο ικανούς αρχιτέκτονες της εποχής εκείνης, Ικτίνο και Καλλικράτη, που όπως αποδεικνύεται μετά από 2500 χρόνια είναι οι κορυφαίοι αρχιτέκτονες όλων των εποχών. Ο φίλος του και στενός συνεργάτης του Φειδίας, ήταν ο καλλιτεχνικός σύμβουλος του Περικλή και ο γενικός επόπτης όλων των εργασιών. Ο Παρθενώνας άρχισε να κτίζεται το 447 π.Χ. και κατασκευάσθηκε εξ’ ολοκλήρου από λευκό μάρμαρο Πεντέλης. Οι οικοδομικές εργασίες του αποπερατώθηκαν το 438π.Χ. σε εννέα μόλις χρόνια και άλλα έξι χρόνια χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί ο γλυπτός διάκοσμος. Όλοι οι μελετητές, ερευνητές, ιστορικοί, τεχνικοί που ασχολήθηκαν με την μελέτη του μνημείου εκφράστηκαν με θαυμασμό που σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα και με τα πρωτόγονα μέσα της εποχής εκείνης κτίστηκε αυτός ο ναός με την ανυπέρβλητη ομορφιά, τις φανταστικές αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες, την κατασκευαστική ακρίβεια και την απόλυτη εφαρμογή μεταξύ των αρχιτεκτονικών μελών.
Τα γλυπτά του Παρθενώνα αποτελούνται κυρίως από τρεις ενότητες. Τα αγάλματα των Αετωμάτων, τις Μετώπες και τις πλάκες τις Ζωφόρου. Αυτές οι γλυπτικές συνθέσεις αποτελούν το ύψιστο επίτευγμα ανθρώπινης έμπνευσης και δημιουργίας. Σμιλεύτηκαν σε καθάριο Πεντελικό μάρμαρο και εργάστηκαν περίπου πενήντα Έλληνες γλύπτες, κάτω από την φωτεινή καθοδήγηση του Φειδία. Οι πιο ικανοί, γνωστοί και από άλλα έργα τους, είναι ο Μύρων, ο Καλλίμαχος, ο Αλκαμένης, ο Αγοράκριτος και άλλοι άξιοι καλλιτέχνες. Το έργο τους έγινε αντικείμενο μελέτης από μελετητές και ιστορικούς σε όλες της εποχές και αποτέλεσε ένα μεγάλο σχολείο για τους καλλιτέχνες όλου του κόσμου. Ο Παρθενώνας αποτελεί την αποκορύφωση των προσπαθειών όλων των Ελλήνων που επί αιώνες μοχθούσαν για να φτάσουν σε αυτό το ύψιστο σημείο δύναμης και πολιτισμού. Θεωρείται το τελειότερο επίτευγμα ανθρώπινης δημιουργίας, όπου με απόλυτη αρμονία συνεργάστηκαν η φύση και ο άνθρωπος και δεν είναι έργο ενός ανθρώπου. Είναι ένα έργο συλλογικό, όπου υπήρξαν μικροί και μεγάλοι δημιουργοί σε μία ευτυχή συγκυρία, που όλοι από τον Φειδία μέχρι και τον τελευταίο λατόμο και μεταφορέα μαρμάρων έδωσαν τον καλύτερο τους εαυτό για να επιτευχθεί αυτό το αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό θαύμα.
Το 438π.Χ. άρχισαν να κτίζονται τα Προπύλαια με αρχιτέκτονα τον Μνησικλή. Οι εργασίες σταμάτησαν το 432π.Χ. πριν αποπερατωθεί τελείως το κτίριο εξαιτίας του πελοποννησιακού πολέμου. Το συγκρότημα των Προπυλαίων είναι ένα πολυσύνθετο κτίριο. Εναρμονίστηκε πλήρως με την αρχιτεκτονική αξία του Παρθενώνα και αποτελεί και αυτό ένα αριστούργημα της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Μόλις περάσει κάποιος τα Προπύλαια και αντικρίσει τον Παρθενώνα, που δεσπόζει στον χώρο της Ακρόπολης, δεν μπορεί να μην στρέψει το βλέμμα του αριστερά όπου θα αντικρίσει το Ερέχθειο. Ένα ιδιόμορφο κτίριο με ποικίλες αρχιτεκτονικές παραλλαγές. Ένα πραγματικό κομψοτέχνημα με τέσσερις διαφορετικές όψεις πλούσια διακοσμημένες. Ένα πανέμορφο ιωνικό κτίριο που η μορφή του δεν συγγενεύει με κανένα άλλο κτίριο της αρχαιότητας. Με αρχιτέκτονα τον Μνησικλή άρχισε να κτίζεται το 421 π.Χ., λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Περικλή. Το Ερέχθειο είναι παγκοσμίως γνωστό για της 6 περίφημες Καρυάτιδες, τις έξι κόρες των Αθηνών που από το 1803 μ.Χ. παρέμειναν πέντε, διότι η μία υπέπεσε στις αρπακτικές ορέξεις του λόρδου Έλγιν και σήμερα εκτίθεται στο Βρετανικό μουσείο για να εκθέτει ανεπανόρθωτα τους Άγγλους που αρνούνται ακόμα να την επιστρέψουν. Την περίοδο της ειρήνης του πελοποννησιακού πολέμου το 421-415π.Χ. κτίστηκε ο ναός της Απτέρου Νίκης με αρχιτέκτονα τον Καλλικράτη. Έχει χαρακτηριστεί ως το στολίδι της δυτικής όψης του βράχου της Ακρόπολης και αυτό φυσικά δεν πέρασε απαρατήρητο από τον Έλγιν, ο οποίος θέλοντας να έχει και από αυτό το μνημείο ένα δείγμα για την βίλα του στην Σκοτία, άρπαξε 4 πλάκες από την ζωφόρο του ναού. Δυστυχώς αυτά τα υπέροχα μνημεία της Ακρόπολης που λάμπρυναν τον παγκόσμιο πολιτισμό, υπέστησαν ανεπανόρθωτες καταστροφές σε διάφορες εποχές και από διάφορες αιτίες.
Όσον αφορά τον Παρθενώνα, τα αρνητικά γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορική πορεία αυτού του μνημείου αρχίζουν από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ. Ο πρόωρος θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. συμπίπτει χρονικά με το τέλος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ακολουθούν η ελληνιστική εποχή και η Ρωμαιοκρατία. Χρόνια ταραγμένα, χρόνια ευτέλειας καθώς η οικονομική παρακμή του αθηναϊκού κράτους είχε σαν συνακόλουθο την ηθική κατάπτωση με αποτέλεσμα να συμβούν γεγονότα ασυμβίβαστα με το αρχικό νόημα του Παρθενώνα και το ήθος των δημιουργών. Τριάντα χρόνια μόλις μετά την τιμητική προσφορά των 30 ασπίδων από τον Μέγα Αλέξανδρο που επισφράγισε την σημασία του Παρθενώνα ως Μνημείο των νικηφόρων αγώνων του ελληνισμού, οι Αθηναίοι ξεπερνώντας κάθε όριο κολακείας προς τον Δημήτριο Πολιορκητή που έδιωξε τον τύραννο Φαληρέα, του προσέφεραν σαν κατοικία το δυτικό διαμέρισμα του Μνημείου. Ο Δημήτριος Πολιορκητής, που θεωρούσε τον εαυτό του νεώτερο αδερφό της Αθηνάς, βεβήλωσε το Μνημείο με το χειρότερο τρόπο, καθώς δεχόταν εντός του ναού διαβόητες πόρνες, και όπως έχει καταγραφεί, διέφθειρε «παίδας ελευθέρους και γυναίκας αστάς». Λίγα χρόνια αργότερα το 295 π. Χ . ο τύραννος Λαχάρης, που είχε αναλάβει την εξουσία της Αθήνας, αφαίρεσε το αμύθητης αξίας ένδυμα του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς. Αργότερα η αποκατάσταση του ενδύματος έγινε με φύλλα χαλκού.
Κατά την ρωμαϊκή περίοδο ήταν πολύ συνηθισμένο να χρησιμοποιείται ο Παρθενώνας και γενικότερα ο Βράχος της Ακρόπολης για να τιμούν τον εκάστοτε ισχυρό, αποδίδοντας συχνά σ’ αυτόν θεϊκές ιδιότητες. Πολυάριθμα τιμητικά μνημεία τοποθετήθηκαν παντού με μια προσβλητική προχειρότητα. Μεγάλη προσβολή του Παρθενώνα θεωρήθηκε και η ανάρτηση μιας τεράστιας επιγραφής μήκους 25 μέτρων στην είσοδο του μνημείου το 61 μ.Χ- αφιερωμένη στον φαύλο αυτοκράτορα Νέρωνα με την φράση « ΘΕΟΥ ΥΙΟΝ ». Τα ίχνη από την στήριξη της επιγραφής σώζονται μέχρι σήμερα. Το 267 μ.Χ. κατά την επιδρομή των Ερούλων, τα μνημεία της Ακρόπολης υπέστησαν λεηλασίες και εμπρησμούς. Μία μεγάλη πυρκαγιά στον Παρθενώνα, βλέπουμε εδώ μία απεικόνιση, προκάλεσε την κατάρρευση της εσωτερικής κιονοστοιχίας, ενός τμήματος της στέγης και την καταστροφή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς. Αργότερα το άγαλμα αυτό αντικαταστάθηκε με ένα νεότερο, μειωμένης καλλιτεχνικής αξίας, που δεν θα μπορούσε να συγκριθεί με το ανεπανάληπτο έργο του Φειδία.
Κατά την διάρκεια του 4ου αιώνα ο λόγος των 12 Αποστόλων αποδίδει καρπούς και ο Χριστιανισμός διαδίδεται θαυματουργικά όλο και περισσότερο. Το διάταγμα των Μεδιολάνων περί ανεξιθρησκείας απομακρύνει τον κίνδυνο των διωγμών, επιστρέφονται τα κτήματα και οι περιουσίες στους χριστιανούς, ελευθερώνονται οι φυλακισμένοι, επιστρέφουν στον τόπο τους οι εξόριστοι και ο λαός είναι ελεύθερος πια να λατρεύει το θεό της επιλογής του. Η αναγνώριση της χριστιανικής πίστης ως επίσημης θρησκείας από το ρωμαϊκό κράτος και η ίδρυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας σήμαινε την πλήρη κατάργηση της ειδωλολατρείας. Ο Παρθενώνας αντί να αχρηστευθεί και να αφεθεί στην ερείπωση, όπως πολλά άλλα μνημεία, μετά από 10 αιώνες από την ανέγερση του έλαβε μία άλλη χρήση ως χριστιανικός ναός. Η μετατροπή του Παρθενώνα, του Ερεχθείου, των Προπυλαίων, του Θησείου και άλλων μνημείων σε χριστιανικούς ναούς, υπήρξε παράγων θετικός για την περαιτέρω διατήρηση τους. Αν δεν ήταν η βόμβα του Μοροζίνι, ο Παρθενώνας τώρα θα ήταν σε καλή κατάσταση όπως σε καλή κατάσταση σώζεται μέχρι σήμερα το Θησείο που από Ναός του Ηφαίστου είχε μετατραπεί σε ναό του Αγίου Γεωργίου.
Ακούμε πολύ τακτικά κυρίως από ανθρώπους που είναι εχθροί της Εκκλησίας να λένε ότι ο χριστιανισμός κατέστρεψε τα αρχαία μνημεία. Αυτό δεν είναι αληθές. Η βεβήλωση και η καταστροφή των αρχαίων ναών, σύμφωνα με πολλά στοιχεία, μαρτυρίες, αναφορές αρχαίων ιστορικών, σύγχρονων μελετητών, αρχαιολόγων, συγγραφέων και άλλων επιστημόνων, αλλά και κείμενα περιοδικών των δωδεκαθεϊστών, ξεκίνησε τον 3ο αιώνα π.Χ. και ολοκληρώθηκε τον 3ο αιώνα μ.Χ. Ο πολιτιστικός πλούτος της Ελλάδας είχε ρημάξει και είχε καταστραφεί πριν την αναγνώριση του Χριστιανισμού ως επίσημη θρησκεία, όταν οι Χριστιανοί ήταν ακόμη υπό φρικτούς και αιματηρούς διωγμούς. Η καταστροφή ιερών και αγαλμάτων από φανατικούς εκκλησιαστικούς και πολιτικούς παράγοντες αποτελούν μεμονωμένα περιστατικά σε τοπικό επίπεδο και δεν έχουν σχέση με την επίσημη στάση της εκκλησίας. Η εκκλησία πριν ακόμα επικρατήσει ο Χριστιανισμός όχι μόνο δεν ενθάρρυνε αυτές τις ακραίες πράξεις άλλα διαμήνυε ότι όσοι Χριστιανοί καταδικαστούν σε θάνατο επειδή συμμετείχαν σε καταστροφές δεν θα θεωρούνται μάρτυρες (Σύνοδος Ελβίρας 306 μ. Χ.).
Μετά την πλήρη επικράτηση του Χριστιανισμού υπάρχει η προστατευτική ασπίδα του Βυζαντίου και ο Θεοδοσιανός κώδικας του 399 μ.Χ. διατάσσει ότι η κατάσταση των αρχαίων ναών πρέπει να μείνει αλώβητη. Ο Χριστιανισμός δεν κατέστρεψε αρχαίους ναούς για να χτίσει εκκλησίες. Οι εκκλησίες χτίστηκαν επάνω σε θεμέλια ερειπωμένων ειδωλολατρικών ναών για πρακτικούς λόγους. Την εποχή εκείνη που τα κτίρια διαρκούσαν κάποιο χρονικό διάστημα τα θεμέλια διαρκούσαν αιώνες επάνω στα οποία χτίζονταν τα νέα κτίρια, όπως και ο Παρθενώνας χτίστηκε επάνω στα θεμέλια των προηγούμενων Παρθενώνων. Όσοι ναοί διατηρούνταν ακόμη σε καλή κατάσταση και έγιναν εκκλησίες, δέχτηκαν τις απαραίτητες τροποποιήσεις στο εσωτερικό τους για λειτουργικούς λόγους.
Η μετατροπή αρχαίων ναών σε εκκλησίες θεωρήθηκε θετικό γεγονός και για πολλούς ιστορικούς και μελετητές αναφέρεται ως ευτύχημα, διότι συντηρήθηκαν για πολλούς αιώνες και προστατεύθηκαν από τις καταστροφές που είχαν υποστεί όσα μνημεία δεν είχαν λάβει κάποια νέα χρήση και αφέθηκαν στην εγκατάλειψη. (Φυσική φθορά, θεομηνίες, σεισμοί, εμπρησμοί, λεηλασίες, εχθρικές επιδρομές και αφαίρεση μαρμάρων για τα νέα κτίρια των Τούρκων και των Λατίνων). Kατά την μετάβαση από την ειδωλολατρεία στον χριστιανισμό υπήρξαν εντάσεις, αντιπαλότητες, συγκρούσεις, φανατισμοί και ακραίες πράξεις και από τις δύο πλευρές. Από την μία ο Ιουλιανός κατέστρεφε δια νόμου τους νεόδμητους χριστιανικούς ναούς και από την άλλη ομάδες φανατικών χριστιανών σε μία εποχή έντασης και αναβρασμού επιδόθηκαν σε μία ανεξέλεγκτη εκδικητική συμπεριφορά καθώς τους χώριζαν λίγες δεκαετίες από τους φρικτούς και αιματηρούς διωγμούς του Διοκλητιανού, του Γαλέριου και του Λικινίου. Αυτός ο εξαγριωμένος όχλος διατηρούσε ακόμη την αντίληψη ότι έπρεπε να καταστραφούν οι δαίμονες που κατοικούσαν μέσα στους ερειπωμένους αρχαίους ναούς, όπου μέχρι τις τελευταίες περιόδους της ειδωλολατρείας τελούνταν τελετές με ανθρωποθυσίες και άλλες ακατονόμαστες πράξεις. Η επίσημη εκκλησία καταδίκασε όλες αυτές τις πράξεις και ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, που περιγράφει όσα συνέβησαν εκείνη την περίοδο, χαρακτηρίζει την μετάβαση του ελληνισμού από την ειδωλολατρεία στον χριστιανισμό «Μυστήριο μετεμψυχώσεως του ελληνισμού από τον αρχαίον εις τον νέον βίον».
Το 1204 μ.Χ. που η Αθήνα καταλαμβάνεται από τον στρατό της 4ης σταυροφορίας ο Παρθενώνας από ναός της Αγίας Σοφίας της Αθηνιώτισσας μετατρέπεται σε φράγκικη εκκλησία. Τους επόμενους δυόμισι αιώνες την Ακρόπολη κυριεύουν Καταλανοί, Φλωρεντινοί, Βενετοί, ώσπου το 1458 καταλαμβάνεται από τους Οθωμανούς. Η Ακρόπολη μετατρέπεται σε φρούριο και όλοι οι χώροι ανάμεσα στα μνημεία γεμίζουν πρόχειρα παραπήγματα, για τις οικογένειες των Τούρκων φρουρών. Πολλά εξ αυτών εφάπτονται με τα μνημεία έχοντας σαν “ακρογωνιαίο” λίθο κίονες του Παρθενώνα, ο οποίος τώρα από φράγκικη εκκλησία μετατρέπεται σε τζαμί και ένα τμήμα του σε αποθήκη πυρομαχικών.
Κατά τον τουρκοενετικό πόλεμο η 26η Σεπτεμβρίου 1687 μ.Χ. υπήρξε μία οδυνηρή ημέρα για τονΠαρθενώνα. Καθώς είχε μετατραπεί σε τζαμί και αποθήκη πυρομαχικών από τους Οθωμανούς, δέχτηκε μία βόμβα από τον Μοροζίνι, η οποία αφού διαπέρασε την στέγη προκάλεσε μία τρομακτική έκρηξη με αποτέλεσμα τον διαμελισμό του τελειότερου μνημείου που δημιούργησε ποτέ ο άνθρωπος. Βλέπουμε μία αναπαράσταση του Μανόλη Κόρε της τραγικής στιγμής του Παρθενώνα.
Μερικές δεκαετίες πριν την Ελληνική επανάσταση ο Γερμανός θεωρητικός Ιωακείμ Βίκελμαν διαχώρισε την Αρχαία ελληνική τέχνη από την Ρωμαϊκή προβάλλοντας με ενθουσιασμό την ελληνική, εξυμνώντας την για το ήρεμο μεγαλείο και την ευγενική απλότητα. Σε ένα έργο του αναφέρει ότι τα ελληνικά έργα είναι οι γνησιότερες πηγές τέχνης και είναι ευτυχής ο άνθρωπος που πίνει από αυτές. Αυτό σε συνδυασμό με την έξαρση νεοκλασικισμού της εποχής εκείνης, το ενδιαφέρον της Ευρώπης για τις ελληνικές αρχαιότητες και κυρίως για τα μνημεία της Ακρόπολης έφθασαν στον ύψιστο βαθμό. Ο Παρθενώνας που υμνήθηκε από αμέτρητους συγγραφείς, ιστορικούς μελετητές και καλλιτέχνες όλου του κόσμου, αποτέλεσε τον πόλο έλξης αναρίθμητων περιηγητών που τον επισκέπτονταν καθημερινά για να θαυμάσουν και να διδαχθούν Τέχνη και Πολιτισμό. Ήταν η εποχή που ο Λουδοβίκος ο πρώτος, ο πατέρας του Όθωνα, σε ηλικία 22 ετών σαν φοιτητής στη Ρώμη, έγραψε « θα προτιμούσα να ήμουνα ένας έλληνας σκλαβωμένος παρά διάδοχος του θρόνου». Να αναφερθούμε εδώ ότι ο Λουδοβίκος ο πρώτος υπήρξε λάτρης της κλασσικής τέχνης, φιλέλληνας και ένθερμος υποστηρικτής του μετέπειτα απελευθερωτικού μας αγώνα.
Εκατόν δεκαπέντε χρόνια περίπου μετά την ανατίναξη του Μοροζίνι, πολλά από τα γλυπτά του Παρθενώνα, αν και ακρωτηριασμένα διατηρούσαν την δύναμη να εμπνέουν τους νέους καλλιτέχνες και προκαλούσαν το θαυμασμό των ξένων περιηγητών. Θα μπορούσαμε και σήμερα να θαυμάζουμε αυτά τα αριστουργήματα των Ελλήνων δημιουργών έστω και σ’ αυτήν την κατάσταση που περιήλθαν, αν δεν κατέφθανε στην Αθήνα το 1801 το συνεργείο του λόρδου Έλγιν.
Ο λόρδος Έλγιν, που την εποχή εκείνη ήταν πρεσβευτής στην Κων/πολη, εκμεταλλεύτηκε κατά τον καλύτερο τρόπο το κύρος και την δύναμη της Αγγλίας την εποχή εκείνη και κατόρθωσε να προμηθευτεί από τους Οθωμανούς το περιβόητο φιρμάνι που του επέτρεπε να σχεδιάσει και να αντιγράψει τα γλυπτά του Παρθενώνα. Έχοντας λοιπόν την ελευθερία κινήσεων στην Ακρόπολη εγκατέστησε μία ομάδα «καλλιτεχνών», κατεδαφιστών θα έλεγα εγώ, οι οποίοι άρχισαν να τεμαχίζουν και να κατεδαφίζουν ότι πιο ιερό και αξιοθαύμαστο εναπόθεσαν με σοφία στον ναό της Αθηνάς τα θεϊκά χέρια των δημιουργών της ελληνικής κλασικής εποχής. Χρησιμοποιώντας λοστούς και πριόνια, οι άνθρωποι του Έλγιν αφήρεσαν με βίαιο και άγαρμπο τρόπο 17 μορφές από τα αετώματα, 15 μετώπες, 56 πλάκες από την ζωφόρο και επί πλέον πήραν ένα σπόνδυλο και ένα κιονόκρανο από την βόρεια κιονοστοιχία του μνημείου. Η αρπακτικότητα όμως του Έλγιν δεν περιορίστηκε μόνο στον Παρθενώνα. Άρπαξε μία Καρυάτιδα και έναν Ιωνικό κίονα από το Ερεχθείο στερώντας το μνημείο από βασικά δομικά και διακοσμητικά στοιχεία. Όλα αυτά μαζί με τέσσερις πλάκες από την ζωφόρο του ναού της Αθηνάς Νίκης, ένα κιονόκρανο και ένα σπόνδυλο από τα Προπύλαια, σήμερα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο μακριά από τα μνημεία και τις θέσεις που είχαν επιλέξει οι φωτισμένοι Έλληνες γλύπτες.
Φανταστείτε αυτοί οι δημιουργοί, αυτοί οι ημίθεοι που σμίλεψαν τα πεντελικά μάρμαρα να γνώριζαν την τύχη των έργων τους. Έργα για τα οποία έχουν γραφτεί ύμνοι, αριστουργήματα που θαύμασε όλη η ανθρωπότητα, ο λόρδος Έλγιν δεν δίστασε να τα βεβηλώσει και να τα αποσπάσει από το μνημείο για να διακοσμήσει την έπαυλη του στην Σκοτία. Κατά την αποξήλωση των μετώπων, της ζωφόρου και των εναέτιων αγαλμάτων προκλήθηκαν πολλές ζημιές στα πλησίον αυτών τμήματα, καθώς οι εργάτες τα πετούσαν καταγής από ύψος 12 μέτρων. Οι περιγραφές και οι αφηγήσεις δύο Βρετανών περιηγητών του Έντουαρτ Ντόνγουελ και του Έντουαρτ Ντανιέλ Κλάρκ, που ήταν παρόντες στην αρπαγή των γλυπτών, φωτογραφίζουν την βαρβαρότητα και την αγαρμποσύνη των «ανθρώπων» του Έλγιν.
Ο Ντόνγουελ που επισκέφτηκε δύο φορές την Αθήνα, έγραψε: «…Δοκίμασα τη λύπη και την ταπείνωση να παραστώ ενώ ο Παρθενώνας γυμνώνονταν από τα λαμπρότερα γλυπτά. Μερικά δε από αυτά ρίχνονταν καταγής από ύψος 12 μέτρων. Στρέφαμε με αποτροπιασμό το πρόσωπο μας να μην δούμε αυτές της βέβηλες πράξεις που κατέστρεφαν ότι παρήγγειλε η υψηλή διάνοια του Περικλή και ότι εκτέλεσε η μεγαλοφυΐα του Φειδία».
Ο καθηγητής Έντουαρτ Ντανιέλ Κλάρκ περιέγραψε τη σκηνή απόσπασης μίας μετώπης, η οποία ξέφυγε από τα χέρια των εργατών και κομματιάστηκε πέφτοντας επάνω στις μαρμάρινες βαθμίδες του Παρθενώνα: «…είδαμε με θλίψη το κενό που δημιουργήθηκε από την αφαίρεση της μετώπης. Όλοι οι ηγεμόνες όσα μέσα και πλούτη και αν διαθέτουν δε θα μπορούσαν ποτέ να αποκαταστήσουν αυτήν την ζημιά».
Συγκλονιστική είναι και αφήγηση ενός άλλου Βρετανού του διάσημου αρχιτέκτονα Ρόμπερτ Σμιρκ που παρακολουθούσε τους ανθρώπους του λόρδου Έλγιν να αποξηλώνουν με βίαιο και άγαρμπο τρόπο τις πλάκες της ζωφόρου: «Ενοχλήθηκα ιδιαίτερα όταν έβλεπα τους εργάτες του Έλγιν να μετακινούν με λοστούς τα μάρμαρα των τοίχων για να αφαιρέσουν ανάγλυφες πλάκες της ζωφόρου. Οι πέτρες που έπεφταν στο δάπεδο του Παρθενώνα τράνταζαν όλο το έδαφος με ένα βαθύ κενό ήχο που έμοιαζε σαν σπασμωδικό μουγκρητό του πληγωμένου πνεύματος του ναού».
Την περίοδο που ο Λόρδος Έλγιν είχε επιδοθεί στο καταστροφικό του έργο στην Ακρόπολη, οι αντιδράσεις από ελληνικής πλευράς εκδηλώθηκαν από την πρώτη στιγμή. Περιορίστηκαν όμως σε μορφή βουβού παραπόνου και αβάσταχτου πόνου, καθώς οι σκλαβωμένοι Έλληνες ένοιωθαν πιο έντονη την τυραννία των Οθωμανών που δεν τους επέτρεπε να εμποδίσουν τον Έλγιν στην λεηλασία των μνημείων. Ο Αθανάσιος Ψαλλίδας από τα Γιάννενα είπε σε έναν Βρετανό περιηγητή: «Εσείς οι άγγλοι, που παίρνετε τα έργα των προγόνων μας, να τα φυλάξετε καλά, γιατί κάποτε εμείς οι Έλληνες θα έρθουμε να τα ζητήσουμε». Η Μαίρη Έλγιν, η γυναίκα του λόρδου στο ημερολόγιο της στις 15 Απριλίου 1802 γράφει: Ένας Έλληνας εργάτης της είπε ότι καθώς αποξήλωναν τα αγάλματα τα άκουσε να βγάζουν πονεμένες φωνές και στις 30 Απριλίου αναφέρει και πάλι πως μαζί με έναν άλλον Έλληνα εργάτη φυγάδεψαν κρυφά από τον Έλγιν μία κεφαλή ενός αγάλματος και την έκρυψαν στην Πάρνηθα.
Οι πολυάριθμοι περιηγητές, άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης που την εποχή εκείνη επισκέπτονταν την Ακρόπολη είδαν έκπληκτοι τον Παρθενώνα να μετατρέπεται ξαφνικά σε εργοστάσιο κατεδαφιστών. Τα γεγονότα αυτά τα αναφέρει πολλές φορές στο ημερολόγιο της, η σύζυγος του λόρδου Έλγιν θεωρώντας ότι ήταν γι’ αυτήν η μοναδική καλή πράξη στην ζωή της. Βλέπουμε εδώ ότι και η σύζυγος του Έλγιν αντιδρά με τον δικό της τρόπο στην αρπαγή των γλυπτών. Οι λεηλασίες των μνημείων μας επιτάχυναν τις διαδικασίες για την αφύπνιση του γένους και θεωρείται σίγουρο ότι η ύπαρξη των μνημείων της αρχαιότητας ήταν ένας παράγοντας θετικός για την ανεξαρτησία μας.
Από την προεπαναστατική περίοδο ο Αδαμάντιος Κοραής διακήρυττε την διαφύλαξη των «προγονικών κτισμάτων», και ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως έστελνε εγκυκλίους στις εκκλησιαστικές αρχές και στα μοναστήρια για την διάσωση των αρχαίων κειμένων. Η Φιλόμουσος Εταιρεία, που ιδρύθηκε το 1812 από φιλικούς με σκοπό την προστασία των μνημείων, παρότρυνε τους έλληνες εργάτες να μην συμμετέχουν σε εργασίες που είχαν σκοπό την αφαίρεση μαρμάρων.
Ακολούθησαν οι αγώνες και οι θυσίες των Ελλήνων «υπέρ βωμών και εστιών» και κατά την περίοδο που οι αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης μαχόταν να καταλάβουν την Ακρόπολη συνέβη ένα γεγονός που θεωρείται το μοναδικό και το ευγενέστερο στα χρονικά των πολέμων. Οι Τούρκοι που είχαν οχυρωθεί στον βράχο της Ακρόπολης άρχισαν να αφαιρούν το μολύβι από τους συνδέσμους της τοιχοποιίας του Παρθενώνα. Τότε οι έλληνες αγωνιστές τους έστειλαν βόλια και τους μήνυσαν να μην πειράξουν τον Παρθενώνα. Η επισφράγιση όλων αυτών ήρθε με τη γνωστή φράση του στρατηγού Μακρυγιάννη: « Γι’ αυτά πολεμήσαμε και πολεμήσαμε έχοντας σαν σκιά μας τον Τίμιον Σταυρό».
Τις βέβηλες πράξεις του Έλγιν σήμερα η Βρετανία θεωρεί «γενναίες πράξεις» και τις εκθέτει με υπερηφάνεια στο Βρετανικό μουσείο, αδιαφορώντας για την κατακραυγή ολόκληρου του κόσμου και της πλειοψηφίας των Βρετανών πολιτών. Η πλειοψηφία των βρετανών ήταν πάντα αντίθετη με τον τρόπο που αποκτήθηκαν αυτοί οι θησαυροί και ξέσπασε μεγάλη θύελλα αντιδράσεων από την πρώτη στιγμή που τα γλυπτά έφτασαν στο Λονδίνο. Επίσημα πρόσωπα εξέφρασαν την λύπη τους που ένας Άγγλος σε αξιοσέβαστη θέση και εκπρόσωπος του στέμματος προέβη σε αυτές τις αποτρόπαιες πράξεις.
Την μεγαλύτερη όμως αντίδραση προκάλεσε ένας άλλος λόρδος της Αγγλίας, ο φιλέλληνας Λόρδος Μπάυρον που με την ποιητική του φωνή μαστιγώνει με ανελέητη γλώσσα τις βάρβαρες πράξεις του Έλγιν εις βάρος της πολιτιστικής κληρονομιάς ενός σκλαβωμένου λαού που κάποτε ένδοξος και ελεύθερος υπήρξε. «Τυφλά είναι τα μάτια που δεν δακρύζουν βλέποντας τη λεηλασία των ιερών από βέβηλα χέρια Εγγλέζων…» «…Καταραμένη νάναι η ώρα που ξεχύθηκαν από το νησί τους για να γκρεμίσουν τα ιερά που φθονεροί καιροί σεβάστηκαν και τύραννοι άφησαν όρθια…». «Ελάτε λοιπόν εσείς οι κλέφτες ελεεινοί να συλήσετε ό,τι απόμεινε στον μαραμένο τόπο και ό,τι οι προσκυνητές ζητούν να δουν…» Στο ποίημα του η «Κατάρα της Αθηνάς», ο Μπάυρον βλέπει τον εαυτό του ανάμεσα στα χαλάσματα του Παρθενώνα. Καθώς καταμετρά τα ερείπια, παρουσιάζεται μπροστά του η ίδια η Αθηνά με πληγωμένη την πανοπλία και σπασμένο το δόρυ: «Θνητέ, αυτό το ύφος της ντροπής δείχνει ότι είσαι Βρετανός. Κάποτε όνομα τιμώμενο, πρώτο ανάμεσα στους δυνατούς ηγήτορες της ελευθερίας. Γύρω σου κοίτα, κοίτα καλά τούτον τον άδειο βεβηλωμένο ναό. Μέτρα ξανά τα λεηλατημένα με την βία ερείπια. Ηγέτης των εχθρών σου η Παλλάδα θε να είναι». Στην συνέχεια ο Μπάυρον τολμά να δώσει μία απάντηση στο ξέσπασμα της Αθηνάς: «Μην κατηγορείς την Αγγλία γι’ αυτήν την τρομερή πράξη. Η Αγγλία τον αποκηρύσσει διότι είναι Σκότος και σ’ αυτήν την μπάσταρδη χώρα η Θεά της Σοφίας ποτέ δεν μπόρεσε να βασιλέψει. Σ’ αυτήν την χώρα που το αγριάγκαθο προδίδει την τσιγκουνιά της γης, το άγονο χώμα, η σκοτεινή ομίχλη και τα μικρόβια θολώνουν το μυαλό. Αυτή η γη που στέλνει τα επίβουλα παιδιά της σε Ανατολή και Δύση, κέρδη παράνομα να κατακτήσουν»….Ας είναι καταραμένη η ώρα που έστειλε αυτόν τον τιποτένιο σ’ αυτόν τον αγιασμένο τόπο…».
Από το 1816 που τα γλυπτά της Ακρόπολης πουλήθηκαν από τον Έλγιν στο Βρετανικό Μουσείο έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα αμέτρητες αντιδράσεις, διαμαρτυρίες, ψηφίσματα και προτάσεις για την επιστροφή των γλυπτών στην χώρα και στον λαό που τα δημιούργησε. Τα κείμενα και τα ποιήματα που έχουν γραφεί συγκινούν κάθε πολιτισμένο άνθρωπο. Θα αναφερθώ επιγραμματικά σε μερικά μόνο από αυτά γιατί είναι τόσα πολλά που θα έπρεπε να μιλάμε ώρες ατελείωτες.
Ο Βρετανός Ρότζερ Κάσιμεντ σε ένα ποίημα του, όπου ξεχειλίζει το συναίσθημα λέει: «Δώστε πίσω τα μάρμαρα. Αφήστε τα να ξαγρυπνούν εκεί όπου η τέχνη στέκει άγρυπνη πάνω από τον τάφο του Φειδία…». Για την κλεμμένη Καρυάτιδα, την ξενιτεμένη Κόρη των Αθηνών, που αποχωρίστηκε από της πέντε αδερφές της, υπάρχουν συγκλονιστικές αφηγήσεις, ποιήματα και προτάσεις για την επιστροφή της.
Στον «Θρήνο της Καρυάτιδας» ο Βρετανός συγγραφέας North Daglas γράφει πως ο υπηρέτης του Διοικητή της Ακρόπολης τον επιβεβαίωσε ότι οι πέντε Καρυάτιδες που έχασαν την αδερφή τους τα βράδια εξέφραζαν την λύπη τους με θλιβερούς αναστεναγμούς και όταν άκουγε αυτό το παράπονο ένοιωθε τόση συγκίνηση που αναγκαζόταν να απομακρυνθεί. Άλλη μία αναφορά στην Καρυάτιδα μας πληροφορεί ότι, όταν απομακρύνθηκε από το Ερεχθείο, ολόκληρη η πόλη αντηχούσε από πονεμένους αναστεναγμούς και θρήνους καθώς οι άλλες πέντε Καρυάτιδες θρηνούσαν για την αρπαγή της αδερφής τους. Για την ξενιτεμένη κόρη των Αθηνών έχουμε και δυο συγκλονιστικά ποιήματα, από τον Κωστή Παλαμά και την Κική Δημουλά.
Το 1927 ο Ιωάννης Γεννάδιος επαναφέρει το θέμα της επιστροφής της Καρυάτιδας στην διοίκηση του Βρετανικού Μουσείου. Στην απάντηση μεταξύ άλλων αναφέρονται τα εξής: Αν Καρυάτιδα επιστραφεί θα καταστραφεί, ενώ στο Βρετανικό Μουσείο είναι ασφαλής. Το πόσο ασφαλής είναι σήμερα η Καρυάτιδα θα το δείτε σε λίγο στις φωτογραφίες τις οποίες τράβηξα κατά την δεύτερη επίσκεψη μου στο Βρετανικό Μουσείο το 2002.
Μετά από τόσα που έχω διαβάσει για την Καρυάτιδα, φανταστείτε τον ψυχισμό μου και την συγκίνηση μου όταν διαβαίνοντας κάτι στενούς διαδρόμους στο Βρετανικό Μουσείο πήγαινα να συναντήσω την ξενιτεμένη αδερφή μας. Φανταστείτε τη θλίψη που ένοιωσα όταν την βρήκα επιτέλους καταχωνιασμένη σε ένα τελείως ακατάλληλο χώρο, σε ένα πραγματικό κελί. Φορτωμένη με ένα τσιμεντένιο δοκάρι στο κεφάλι, δύο αιώνες τώρα, στηρίζει ένα πατάρι του Βρετανικού Μουσείου. Φανταστείτε την οργή και την αγανάκτηση μου όταν αντίκρισα μία παρέα επισκεπτών να περιμένουν στην σειρά για να γαντζωθούν επάνω στις εύθραυστες πτυχώσεις του ενδύματος, να την αγκαλιάσουν και να φωτογραφηθούν μαζί της. Τρεις ώρες έκανα συντροφιά στην Καρυάτιδα και όσο ήμουνα κοντά της έκανα χρέη φύλακα και δεν άφηνα κανέναν να την πλησιάσει. Την άγγιξα και ένιωσα την ανάσα της στα δάχτυλα μου. Με κυρίευσε ρίγος. Λες και αναστήθηκε! Με αναγνώρισε και δέχτηκε με ανακούφιση το χάδι μου. ΕΝΑ ΧΑΔΙ ΑΔΕΛΦΙΚΟ, ΕΝΑ ΧΑΔΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟ. Ξαφνικά άκουσα παιδικές φωνές, γνώριμες φωνές. Ήταν μία ομάδα από ένα ελληνικό σχολείο. Καθώς πλησίαζαν τα άκουσα να σιγοψιθυρίζουν: ”Τα μάρμαρα μας. Μας τα κλεψαν”. Μόλις αντίκρισαν την Καρυάτιδα αναφώνησαν όλα μαζί: “αχ, η Καρυάτιδα! αχ, η Καρυάτιδα!”. Τα κάλεσα κοντά μου και τα παρότρυνα να δώσουν και αυτά ένα χάδι στην ξενιτεμένη Κόρη των Αθηνών. Ένα χάδι αδελφικό, ένα χάδι ελληνικό.
Οι κλεμμένοι πολιτιστικοί μας θησαυροί, όσα έχουν υποστεί κατά την αποξήλωση τους και την μεταφορά τους στην Αγγλία, άλλα τόσα έχουν υποστεί μέσα στο Βρετανικό Μουσείο. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν για εκπαιδευτικούς σκοπούς και για την κατασκευή γύψινων αντιγράφων. Γνωρίζω πολύ καλά ότι για να κατασκευάσεις ένα αντίγραφο πρέπει να μετακινήσεις και να ανατρέψεις το πρωτότυπο πολλές φορές. Αν μπορείτε να φανταστείτε τις απαράδεκτες αυτές σκηνές, καθώς τα αριστουργήματα του Φειδία, του Μύρωνα, του Αλκαμένη, μετακινούνταν σαν άψυχοι και απρόσωποι όγκοι από τα χέρια των εργατών του Βρετανικού Μουσείου και αν μπορείτε φυσικά να φανταστείτε τι φθορές έχουν προκληθεί σε αυτά καθώς οι επιφάνειες τους μετά από τόσα που έχουν υποστεί είναι πολύ εύθραυστες. Πιστεύω ότι θα έχετε ακούσει για το σκάνδαλο που έτριψαν τα γλυπτά με μεταλλικές βούρτσες. Αυτή η απαράδεκτη ενέργεια είχε σαν αποτέλεσμα να εξαφανιστούν τα ίχνη της σμίλης του Φειδία και να στερήσουν μελλοντικές επιστημονικές έρευνες στις επιφάνειες των γλυπτών.
Παρόμοια περιστατικά ασέβειας και κακομεταχείρισης των γλυπτών της Ακρόπολης συμβαίνουν και σήμερα. Όταν οι αίθουσες ενοικιάζονται για δεξιώσεις, ποιος φύλακας θα τολμούσε να κάνει μία παρατήρηση στους επίσημα καλεσμένους και σ’ αυτούς που πληρώνουν για να κάνουν επιδείξεις μόδας; Αυτά τα απαράδεκτα γεγονότα που βλέπουμε πολύ τακτικά να δημοσιεύονται στον Τύπο έχουν ευαισθητοποιήσει και την παγκόσμια κοινή γνώμη.
Η παρουσία της Μελίνας Μερκούρη στην συνάντηση των υπουργών πολιτισμού της UNESCO το 1983 στο Μεξικό, έθεσε το εφαλτήριο της επιστροφής των γλυπτών. Μεταξύ άλλων ανέφερε τα εξής: «…ζητούμε την αποκατάσταση ενός μοναδικού μνημείου, ξεχωριστού συμβόλου ενός πολιτισμού. Πιστεύω ότι ήρθε ο καιρός τα Μάρμαρα του Παρθενώνα να γυρίσουν πίσω στο γαλάζιο ουρανό της Αττικής, στο φυσικό τους χώρο, εκεί που αποτελούν δομικό και λειτουργικό μέρος ενός μοναδικού συνόλου…». Και συνεχίζοντας η Μελίνα Μερκούρη είπε:«…δεν υπάρχουν Ελγίνεια μάρμαρα. Υπάρχουν τα μάρμαρα του Παρθενώνα, όπως υπάρχει ο Δαβίδ του Μιχαήλ Αγγέλου, η Μόνα Λίζα του Νταβίντσι». Και όπως θα έλεγα και εγώ η Νίκη της Σαμοθράκης, ο Ερμής του Πραξιτέλη και η Αφροδίτη της Μύλου. Ο Μανόλης Ανδρόνικος τα αποκαλούσε Παρθενώνεια γλυπτά. Διότι τα έργα τέχνης, αγαπητοί μου, παίρνουν το όνομα του δημιουργού ή το όνομα του μνημείου για το οποίο δημιουργήθηκαν. Είναι λοιπόν τα γλυπτά του Παρθενώνα, του Ερεχθείου, τα γλυπτά του Ναού της Αθήνας Νίκης. Είναι τα γλυπτά του Φειδία, του Αλκαμένη, του Καλλίμαχου, του Αγοράκριτου, του Μύρωνα και των άλλων δημιουργών της ελληνικής αρχαιότητας. Δεν είναι τα γλυπτά του Έλγιν. Δεν επιτρέπεται τουλάχιστον εμείς οι Έλληνες να εκτελούμε την εντολή ενός ανέντιμου λόρδου, που ως γνωστό όταν τα πούλησε στο Βρετανικό Μουσείο έθεσε σαν όρο αυτά τα έργα τέχνης να φέρουν το όνομα του. Δεν επιτρέπεται να τα αποκαλούμε Ελγίνεια και να τιμούμε έτσι αυτόν που βεβήλωσε και λεηλάτησε τα μνημεία της χώρας μας.
Όσοι ακόμα δεν πείθονται ότι τα γλυπτά πρέπει να επιστραφούν στην Αθήνα, ας πάνε στην Ακρόπολη να αφουγκραστούν τα μάρμαρα. Ας πάνε να δούνε τις γυμνές όψεις των μαρμάρων από όπου πριονίστηκε η ζωφόρος. Ας αντικρίσουν τις κενές θέσεις των αετωμάτων, όπου ο Φειδίας κάτω από το βλέμμα το Περικλή τοποθέτησε αυτά τα αριστουργήματα των ελλήνων δημιουργών. Αν τολμούν ας κοιτάξουν στα μάτια τις Καρυάτιδες να δουν την μαρμαρωμένη θλίψη τους για την ξενιτεμένη αδερφή και ας ρωτήσουν τους χιλιάδες ταξιδιώτες από όλον τον κόσμο που καθημερινά επισκέπτονται την Ακρόπολη. Που θα προτιμούσαν να θαυμάζουν τα αριστουργήματα του Φειδία και των άλλων δημιουργών της ελληνικής αρχαιότητας, στην ηλιόλουστη πατρίδα τους την Αθήνα ή στο σκοτεινό τόπο εξορίας τους το Λονδίνο;
Η αείμνηστη Μελίνα Μερκούρη είχε πει: «Ελπίζω, πριν πεθάνω να δω τα μάρμαρα του Παρθενώνα στον τόπο μας. Αν όμως επιστρέψουν αφού πεθάνω, θα ξαναγεννηθώ». Εγώ αγαπητοί μου πιστεύω πως κάποια μέρα η Μελίνα θα ξαναγεννηθεί. Ήρθε πλέον ο καιρός η Ελλάδα σαν ελεύθερη και κυρίαρχη χώρα έχοντας και το καλύτερο Μουσείο του κόσμου να αξιώνει την επιστροφή αυτών των πολιτιστικών θησαυρών που είναι έργα των προγόνων μας. Ήρθε πλέον ο καιρός το όραμα της Μελίνας να γίνει πραγματικότητα. Ένα όραμα που εκφράζει όλο τον ελληνικό λαό και την παγκόσμια κοινή γνώμη. Οι επιτροπές που έχουν συσταθεί σε πολλές χώρες, διάφοροι φορείς, οργανώσεις και προσωπικότητες απ’ όλον τον κόσμο πιέζουν όλο και περισσότερο τους υπεύθυνους του Βρετανικού Μουσείου. Πρέπει όμως να βγει προς τα έξω και η φωνή η δική μας. Η φωνή η δική σας. Η φωνή των νέων της Ελλάδας. Πρέπει η παγκόσμια κοινή γνώμη να πληροφορηθεί ότι ο ελληνικός λαός που στερήθηκε για δυο αιώνες το πιο σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής του κληρονομιάς ζητά επίμονα από τους Βρετανούς την επιστροφή αυτών των πολιτιστικών θησαυρών που είναι η ψυχή και η ταυτότητα των Ελλήνων. Πρέπει να βγει προς τα έξω η φωνή του απλού Έλληνα. Όπως βγήκε προς τα έξω η φωνή μιας καθαρίστριας του Δήμου Αθηναίων. Της κυρίας Άννας Σιδηροπούλου της μακεδονίτισσας από το Κιλκίς που μάζεψε 38.000 υπογραφές από ξένους τουρίστες για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Όπως σε λίγο καιρό θα ακουστούν και οι φωνές μαθητών από διάφορα σχολεία που συμμετέχουν στην εκστρατεία που ξεκινήσαμε από εδώ στην Μακεδονία και πρέπει η παγκόσμια κοινή γνώμη να πληροφορηθεί ότι η Μακεδονία, το προπύργιο του Ελληνισμού, όπως στην αρχαιότητα συμπορεύονταν πολιτιστικά με την υπόλοιπη Ελλάδα έτσι και σήμερα συμβάλλει στην διάσωση και στην διατήρηση της πολιτικής μας κληρονομιάς.
ΠΗΓΕΣ
Η ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ ΚΑΙ Η ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ Εκδοτικός οίκος «ΜΕΛΙΣΣΑ» Σάββας Κονταράτος Σελ. 24, 26, 27, 30, 34, 38 Μανόλης Κορρές Σελ. 56, 58 Σελ. 138, 139, 140, 143, 146, 147, 148, 149,150, 151, 152, 155, 156 ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΕΙΔΙΑ ΩΣ ΤΟΝ ΠΡΑΞΙΤΕΛΗ, Γεώργιος Μπακαλάκης (αρχαιολόγος), (Ο Ναός του Ηφαίστου Θησείον, σελ. 30) ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ, Ο ΛΟΡΔΟΣ ΕΛΓΙΝ ΚΑΙ Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ Ο ΠΥΡΕΤΟΣ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ, Εκδόσεις ΟΛΚΟΣ Η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ, Μαρία Μπρούσκαρη ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ, Άλκηστις Χωρέμη – Σπετσιέρη ΑΚΡΟΠΟΛΗ, Γ. Παπαθανασόπουλου Ο ΛΟΡΔΟΣ ΕΛΓΙΝ ΚΑΙ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ, William St. Clair ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ και το κατηγορώ του ΜΠΑΥΡΟΝ, Ευγενία Κεφαλληναίου ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΧΡΟΝΟ, Σάλλυ Έμερσον, εκδόσεις Ωκεανίδα Η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ, Γεώργιος Δοντάς ΤΑ ΕΛΓΙΝΕΙΑ ΜΑΡΜΑΡΑ, CHRISTOPHER HITCHENS Ο ΦΕΙΔΙΑΣ, Α. Σ. Αρβανιτόπουλος, 1935 – 36 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ , Αναστ. Ορλάνδος, εκδόσεις Αρχαιολογική Εταιρεία, 1976, 1977, 1978 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, Gisela Richter Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ, Βιτώ Αγγελοπούλου ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΙ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ (Πρακτικά πανελλήνιου λειτουργικού συμποσίου στελεχών Ιερών Μητροπόλεων, 20-23/09/2004) Από τις εισηγήσεις των: Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χριστοδούλου, Ευαγγέλου Δ. Θεοδώρου, Κων/νου Γανώτη, Αθανασίου Παλιούρα Αθανασίου Βουρλή (σελ. 432) ΕΟΡΤΟΛΟΓΙΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2010 ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Κείμενα : Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χριστοδούλου Arnold Jones Αρχαιολόγου Άγγελου Χωρέμη Θεοδώρου Δρίτσα Πρωτ. Γεωργίου Μεταλληνού π.Φιλοθέου Ιερομονάχου Γρηγοριάτη Θεοδώρου Ζιάκα Κυριάκου Σιμόπουλου ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ, Νικολάοου Ι. Ζέρβη Από το άρθρο του πρωτ. Κυριάκου Τσουρού ΠΟΙΟΙ ΚΑΤΕΣΤΡΕΨΑΝ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΝΑΟΥΣ. Αντλούμε κείμενα επιφανών εκπροσώπων του «Ύπατου Συμβουλίου των Ελλήνων Εθνικών» οι οποίοι επικαλούμενοι τον Στράβωνα, τον Παυσανία, τον Πολύβιο, τον Σιμόπουλο, μας δίνουν μία πλήρη εικόνα για τις καταστροφές των αρχαίων ναών των ιερών και των αγαλμάτων τους τρεις πρώτους αιώνες τότε που οι Χριστιανοί ήταν ακόμη υπό φρικτούς και αιματηρούς διωγμούς.
ΠΗΓΕΣ 2
Ο ΦΕΙΔΙΑΣ, Α. Σ. Αρβανιτόπουλος, 1935 – 36. Ο ΛΟΡΔΟΣ ΕΛΓΙΝ ΚΑΙ Η ΑΡΠΑΓΗ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ, Ιωάννης Γεννάδιος Ο ΛΟΡΔΟΣ ΕΛΓΙΝ ΚΑΙ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ, William St. Clair. ΤΑ «ΕΛΓΙΝΕΙΑ» ΜΑΡΜΑΡΑ, CHRISTOPHER HITCHENS Ο ΠΥΡΕΤΟΣ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ, Εκδόσεις ΟΛΚΟΣ ΤΑ ΜΑΡΜΑΡΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ και το κατηγορώ του ΜΠΑΥΡΟΝ, Ευγενία Κεφαλληναίου Η ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ, Βιτώ Αγγελοπούλου ΑΘΗΝΑ, ‘Αρτεμις Σκουμπουρδή ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΙ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ (Πρακτικά πανελλήνιου λειτουργικού συμποσίου στελεχών Ιερών Μητροπόλεων, 20-23/09/2004) Από τις εισηγήσεις των: Αρχιεπσκόπου Αθηνών Χριστοδούλου Ευαγγέλου Δ. Θεοδώρου Κων/νου Γανώτη Αθανασίου Παλιούρα Αθανασίου Βουρλή (σελ. 432) ΕΟΡΤΟΛΟΓΙΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2010 ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Κείμενα : Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χριστοδούλου Arnold Jones Αρχαιολόγου Άγγελου Χωρέμη Θεοδώρου Δρίτσα Πρωτ. Γεωργίου Μεταλληνού π.Φιλοθέου Ιερομονάχου Γρηγοριάτη Θεοδώρου Ζιάκα Κυριάκου Σιμόπουλου Η ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΕΣΜΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑΙΚΗ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ, Μανόλης Κορρές ΜΕΛΕΤΗ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΟΨΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ, Κ. Ζάμπας ΔΟΜΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ ΣΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ, Ν.Τογανίδης 5η ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΑΝΑΣΤΗΛΩΤΙΚΗ ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΤΟ ΕΡΕΧΘΕΙΟ «ΑΝΘΕΜΙΟΝ», Τεύχος 22 ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ του Μ. Κορρέ Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ ΚΑΙ Η ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΣΤΑ ΝΕΩΤΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ Εκδοτικός οίκος «ΜΕΛΙΣΣΑ» Σάββας Κονταράτος Σελ. 24, 26, 27, 30, 34, 38 Μανόλης Κορρές Σελ. 56, 58 Σελ. 138, 139, 140, 143, 146, 147, 148, 149,150, 151, 152, 155, 156 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ , Αναστ. Ορλάνδος, εκδόσεις Αρχαιολογική Εταιρεία, 1976, 1977, 1978 ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΝΤΕΛΗ ΣΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ, Μ. Κορρές ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΕΙΔΙΑ ΩΣ ΤΟΝ ΠΡΑΞΙΤΕΛΗ, Γεώργιος Μπακαλάκης (αρχαιολόγος), (Ο Ναός του Ηφαίστου Θησείον, σελ. 30) Η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ, Μαρία Μπρούσκαρη Η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ, Γεώργιος Δοντάς ΑΚΡΟΠΟΛΗ, Γ. Παπαθανασόπουλου ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ, Άλκηστις Χωρέμη – Σπετσιέρη. ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΧΡΟΝΟ, Σάλλυ Έμερσον, εκδόσεις Ωκεανίδα ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ, Gisela Richter ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ. ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ – ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ, Νικολάοου Ι. Ζέρβη.
Από συζητήσεις που είχα προσωπικά με τον αρχιτέκτονα καθηγητή Μανόλη Κορρέ, ο οποίος για μένα είναι κάτι ανάμεσα στους Ικτίνο, Καλλικράτη και Φειδία.
Ε.Φ.
